АНДЕША. Пайдоиш, ташаккул ва ҳуввияти ҳар як халқу миллатро дар марҳилаҳои гуногуни таърих саргузашту сарнавишити он муайян месозад. Халқи қадимаи тоҷик, ки дар тӯли таърих басо ҷафоҳо кашидааст, низ бурду бохтҳои худро аз давраи пайдоиш то кунун маҳз дар тарозуи таърих муйян мекунад. Ин амри табиист. Зеро таърих оинаест, ки мо дар он мавқеи гузаштагонамонро дар масири таърих бо ҳама шаҳомат ва хорию зориаш дида, ба ҳусну кубҳи фаъолияти корбарии ӯ сарфаҳм рафта, ба ин восита қадаме ба сӯи хештаншиносӣ ва худогоҳӣ ниҳода, бо диди ибрат дурнамои кишвару мардуми худро муайян карда метавонем.
Оре, ба таърихи миллати худ чун ба оинаи поку муқаддас назар бояд кард. Оинае, ки акси халқро танҳо бо ҳама шукӯҳу ҷамол ё айбу нуқсон нишон медиҳад. Яъне, таърих дӯсти ҳақиқатгӯст ва саҳифаҳои пурифтихори онро бо таҳаммул бояд омӯхт. Ва ба хусус дар ин марҳила хеле ҳассоси сарнавиштсози таърихӣ, ки тақдири давлату истиқлолро насиби миллати тоҷик ва мардуми Тоҷикистон гардонидааст, лозим аст, ки мо ба оинаи таърихамон аз ҳар ҷиҳат амиқ назар афканем. Ин барои худшиносии ҷомеа дар ин айёми мураккаб, пурмоҷаро ва ихтилофи назарҳо хеле зарур аст. Танҳо оинаи таърих, басо нозуку комил омӯхтани даврони гуногуни давлатдории аҷдодон чашми худшиносӣ мекушояд ва пайванди моро ба гузаштагонамон қавӣ месозад, барои беҳбудии ояндаи ҷамъият ва ободии кишвар роҳ мекушояд.
Нигаристан ба пайроҳаҳои таърихи миллат ва муроду номуродиҳои он ҳангоми рӯйдодҳои печдарпеч, муборизаҳои хунин, дар айни ҳол аз ҳамин ҷиҳат муҳим мебошад. Ва пӯшида нест, ки ҷараёни ташаккулёбии халқи тоҷик ҳам аз шебу фарозҳо, гирудорҳо ва ҷоннисориҳо дар канор набудааст.
Пеш аз он, ки номи миллат ва забони он таҳаввулоти таърихиро аз сар гузаронида, ташаккул ёбад, тоҷикон тӯли асрҳо барои Истиқлолият ва ҳувияти худ бо аҷнабиён муборизаҳои дуру дарози мазҳабию фарҳангӣ бурдаанд.
Ба ҳама маълум аст, ки тоҷикон халки ориёиасл буда, аз қадимулайём сокинони асли Осиёи Марказӣ мебошанд ва таърихи онҳо бо таърихи кулли мардуми эронинажод пайванди ногусастанӣ ва решаи қавӣ дорад. Ин таърихи хеле пурпечутоб буда, тобишу паҳлуҳои гуногуни он ҳанӯз пурра омӯхта нашудааст. Аммо як нуқта маълум аст: саропои ин таърих аз хуни фарзандони озодипараст, ватандӯст ва маърифатпарвараш гулгун аст. Ин миллати ҷонсахт, ки дар ҳеч давру замоне барои ғасбу тороҷи давлате, сарзамине шамшер накашидааст, гохе ба ҳукми беадолатии таърих зери хокистари ҷаҳолат монд, лекин гумному нопадид нашуда, чун шоҳини дурпарвоз боз бол мекушод.
Миллати мо дар ҳама давру замон фазлу хирад, озодманишӣ, донишманду, сарбаландӣ ва зиндагии поку беолоишро пеша карда, чун кӯҳсоронаш асоратнописанд буда, мисли арча дар дили санг реша давонда, умри ҷовидон ёфтааст. Байти шоир, ки аз номи халқу миллаташ хитоб гуфта шудааст, баёнгари ҳамин фикр аст. Вале саҳифаҳои аз хуни аҷдодон гулгуни таърихро магар метавон фаромӯш кард. Ҳаргиз!
Дар қарнҳои гуногун бар асари аҷнабиён мардуми шаҳрҳои овозадори тоҷик борҳо аз дами шамшер гузашта, марказҳояш ончунон хароб карда шудаанд, ки ба нигориши муаррихон дар он шаҳрҳо ғайр аз гурбаву саг ҷондоре ба чашм намерасидааст. Махсусан дар аҳди истилои араб Бухорои Шариф ба ҳамин аҳвол гирифтор шуд. Албатта, талх аст ба ёд овардани шикасту таназзули давлату миллат. Лекин аз рӯйдодҳои воқеии таърихӣ низ чашм пӯшида наметавонем. Бояд онҳоро биомӯзем, бидонем, ба фарзандон фаҳмонем, то ки аз гузашта ибрат бигиранд. Рӯ овардан ба таърих ва омӯзиши он маҳз барои худогоҳӣ, бедорӣ ва ҳушёрии миллати мо басо ногузир аст.
Устод С. Айнӣ фармудаанд, ки калимаи “тоҷик” ба сифати номи як халқи форсизабон, сараввал нисбат ба мардуми форсизабони Осёи Марказӣ ва Хуросон кор фармуда шуда, баъд аз он ба ҳама форсизабонони рӯи дунё ба кор бурда шудааст.
Маъмулан калимаи “тоҷик” ҳамрадиф ва ҳаммаънои “Ориёӣ”, яъне наҷибзодагон будааст. Ба забони имрӯзаи тоҷикӣ маънои калимаи “тоҷик” мардуми тоҷдор, олимартаба, озодандеш аст. Ва номи имрӯзаи тоҷик ба ҷойи номи этникии эрониёни кунунӣ ба ивази ориёӣ омадааст.
Ҳамчун номи тоҷик, забони тоҷик ҳам таърихи ғанӣ ва рангин дорад ва барои муҳофизати каламрави ҳастии худ бо забонҳои бегона ҳамеша дар набард будааст. Дар замони истиқлоли араб тозиён басо кӯшидаанд, ки забони дариро аз байн бубаранд, маъбадҳоро несту нобуд ва забони пахлавиро буғӣ кунанд.
Дар Тоҷикистон инқилоби фарҳангӣ ба вуқӯъ пайваст. Аҳолии хурду калон сар то сар мактабхону саводнок гардиданд. Ҳазорон мактабҳои ибтидоӣ, миёна, ҳунаристонҳо, даҳҳо мактабҳои олӣ барои толибилмон дарҳои худро боз карданд. Имрӯз ҳам тоҷику тоҷикистонӣ дар ҳамон ҳолат тинҷу осуда ва сарбаланд зиста метавонад, ки истиқлолияти ҷумҳурӣ ва шарафи миллатро ҳифз намояд, анъанаҳои неки башардӯстонаи аҷдодонро идома диҳад. Ва ҳамагон бояд фахр кунем, ки мардуми тоҷикро оинаи таърих ҳамеша бо хислатҳои нек, фазилату дурандешӣ, хайрхоҳӣ ва тарғибгари дӯстиву рафоқат нишон додааст. Низоъҳои имрӯзаро метавон як носозии байни бародарон бишмурд ва боварӣ ҳаст, ки оқибат ақлу хиради солим пирӯз меояд ва мо дар рӯзи саодат ба рӯйи бародарону хоҳарон, ба рӯйи якдигар оғӯши гарм мекушоем. Ва самимитарин шиори мардумамонро ба ҳам замзама мекунем.
А. Назаров, мудири шуъбаи таблиғот ва иттилооти Кумитаи ичроияи ХХДТ дар нохияи Хуросон
